Aanhoudende droogte, hoe erg is dat?

Gerard, wat is het droog!

Nou! We hebben de laatste jaren wel vaker perioden van droogte gehad, meestal gevolgd door hevige regenval daarna. Maar ik kan me niet herinneren dat het buiten zo geel is geweest. Overigens is relativering wel op zijn plaats: mijn studenten uit Afrika en Zuid-Amerika kijken me meewarig aan als het onderwerp ter sprake komt. Hun reactie is vergelijkbaar met de mijne toen ik ooit ’s winters in Californië was, waar het toen bij hoge uitzondering min één was. Ouderen moesten toen vooral niet naar buiten gaan, maar veilig binnen blijven…

Moeten we ons zorgen maken?

De droogte van nu heeft wel degelijk zijn weerslag op onze planten in de tuin en de gewassen in het veld. Voor ons in Nederland is het in ieder geval uitzonderlijk en het lijkt nog wel even aan te houden. We moeten er bovendien rekening mee houden dat we door de klimaatverandering vaker met dit soort droge periodes geconfronteerd worden.

Hoe reageren onze planten en bomen op de droogte?

Je ziet overal dat bomen en planten water besparen door blad te verliezen of te laten krullen. Dat heeft twee functies. Ten eerste verdampt er daardoor minder water via de bladeren. En ten tweede vangt de plant minder zonlicht op voor fotosynthese. Als het droog is, zijn de huidmondjes van de bladeren dicht. Dit betekent dat de plant geen CO₂ meer opneemt die nodig is om te groeien. Het zonlicht dat de plant dan opneemt, zorgt voor een overschot aan energie die omgezet wordt in oxidanten. Net als bij ons zijn die ook schadelijk voor de plant. Door hun blad te laten hangen of te laten vallen, beschermt de plant zich daartegen.

Een andere manier waarop planten en bomen zich tegen de droogte beschermen, is dat ze vroeger bloeien, of minder bloemen aanmaken, of zelfs vruchten laten vallen voordat ze rijp zijn. Daardoor groeien er bijvoorbeeld geen veertig appels aan een boom, maar slechts dertig. Een kwestie van prioriteiten stellen.

Moet ik nou wel of niet flink sproeien in de tuin?

Dat hangt er een beetje vanaf. Dat je gazon vergeelt, is niet zo erg. Gras herstelt zich wel weer. Maar als je er volgende week op wilt gaan voetballen, trap je het gras uit de grond en is je gazon onherstelbaar beschadigd. In mijn tuin staan een paar appelbomen en als ik die geen water geef, vallen de appels uit de boom. Over het algemeen kun je wel zeggen dat bomen en planten best wel tegen een stootje kunnen. Pas als ze massaal blad verliezen, is er reden tot zorg, zeker in de landbouw. Eigenlijk ben je dan al te laat. En jonge aanplant heeft zeker water nodig, omdat ze nog geen diepe wortels en weinig opslagcapaciteit hebben.

En de boeren? Hebben die reden tot klagen?

Vind ik wel. Het begint nu spannend te worden. Vooral maïs heeft het lastig. De droogte valt samen met de bloei, en door de droogte maken die planten minder bloemen aan, dus ook minder zaad, en het zaad wordt niet goed gevuld. Maar ook voor aardappelen is het te droog, omdat er minder knollen worden aangemaakt en de knollen ook minder groeien. Tijd om de schade tijdens het seizoen in te halen, is er niet als de droogte lang aanhoudt. Overigens kan een droge periode van twee, drie weken al een, weliswaar klein, effect hebben op de opbrengst van bijna elk gewas dat in Nederland wordt geteeld.

Gaan we dit soort droge perioden vaker meemaken?

Net als overal ter wereld verandert ook het klimaat bij ons en daar horen in Nederland met name perioden met droogte bij, vaak gevolgd door hevige regenval. We zullen ons daar tegen moeten wapenen. Bijvoorbeeld door meer droogtetolerante gewassen zoals bijvoorbeeld quinoa te gaan verbouwen.

Quinoa? Dat groeit toch alleen hoog in de Andes?

Nee hoor, in Wageningen zijn quinoarassen veredeld die in Nederland kunnen worden geteeld en elk jaar neemt de productie toe. Quinoa is gezond en heeft de prettige eigenschap dat het zich uitstekend aanpast aan wisselende weersomstandigheden. Anders dan de traditionele Nederlandse gewassen hoeft het niet in de watten gelegd te worden met optimale bodemcondities, en bewatering.

Betekent dit dat de Nederlandse aardappel van ons bordje gaat verdwijnen?

Dat hoeft niet. Het is wel zo dat we in Nederland de afgelopen veertig, vijftig jaar vooral hebben geïnvesteerd in maximalisering van opbrengsten. Dat geldt voor aardappelen, maar bijvoorbeeld ook voor graan. We moeten op zoek naar andere rassen van deze bestaande gewassen die beter tegen droogte kunnen. Veredelaars kunnen de gewenste eigenschappen vervolgens inkruisen en combineren. In het ideale geval komen we bijvoorbeeld tot een aardappelras dat tijdens droogte meer wortels aanmaakt, waardoor het water uit dieper gelegen grondlagen kan opnemen. Als er genoeg regen valt, zijn die diepere wortels niet nodig en zou de plant juist alle energie in groei van de knol moeten steken. Die veerkracht, daar zijn we naar op zoek.

Ondertussen schijnt er een hittegolf op komst te zijn. Voorlopig toch maar blijven sproeien?

Met mate, zou ik zeggen. De waterschappen roepen terecht op tot zuinigheid. Nogmaals: de meeste planten en bomen in je tuin kunnen best een stootje hebben. Maar wees wel alert.